Waarom het lijkt alsof vrouwen niet menstrueren
ma 17 mei - 3:28
Een maandverband of tampon wegmoffelen in je mouw op weg naar het toilet. Op het werk aankomen en zeggen dat je je niet opperbest voelt omdat je slecht hebt geslapen, en vooral niet omdat je pijn hebt door je maandstonden. Over menstruatie wordt niet overal openlijk gepraat. Waar komt dat taboe vandaan? "Binnen de westerse cultuur wordt meestal verwezen naar het Oud Testament, waarin beschreven staat dat vrouwen geen seks mogen hebben als ze ongesteld zijn", zegt Kaat Wils, historica aan de KU Leuven.
Heeft het christendom dan het taboe op menstruatie geïnstalleerd?
"Bij de Grieken was menstruatie alleszins veel minder een taboe. Daar keek men naar menstruatie vanuit het ruimere kader van de humorenleer. De mens werd geacht uit vier lichaamssappen te bestaan: bloed, flegma, gele gal en zwarte gal. Die vier sappen moesten in evenwicht zijn, en dat evenwicht werd in stand gehouden door bijvoorbeeld te bloeden, te zweten, te urineren."
"De menstruatie was een soort zuivering, een manier waarop het lichaam zich bevrijdt van overtollige stoffen. Bij mannen gebeurde dat dan via zweet. Vrouwen die borstvoeding gaven, en dus niet menstrueerden, bleven in balans doordat ze melk uitscheidden. Overtollig bloed werd dan zogezegd omgezet in melk. Het was op zich een logisch systeem. Deze interpretatie is blijven doorleven tot de achttiende eeuw."
"En, interessant is: menstruatie was geen exclusief vrouwelijk fenomeen. Tot de achttiende eeuw vind je bronnen die spreken van mannen die menstrueerden."
Wat moeten we ons voorstellen bij menstruerende mannen?
"Dat konden bijvoorbeeld bloedende aambeien zijn. Artsen vonden dat gezond want het was een manier om het lichaam te zuiveren."
Kaat Wils
Wat was dan de invloed van het christendom?
"Het Oude Testament vermeldt dus een, vrij technisch, verbod op seks tijdens de menstruatie. De christenen zijn dat verbod gaan verbinden met de zondeval. Eva had niet geluisterd naar wat God van haar vroeg en wordt daarvoor gestraft met maandelijkse bloedingen. Seks wordt verbonden met zonde als het niet gericht is op voortplanting. Hetzelfde geldt eigenlijk voor de joodse en islamitische traditie. En dat wordt ingepast in die Griekse humorenleer. Menstruatie wordt verbonden met zonde en met onzuiverheid."
"In de loop der tijd komen er heel wat regeltjes bij. Vrouwen mogen niet te communie gaan als ze ongesteld zijn, ze mogen niet koken, en als ze mayonaise maken, zal die schiften. Zulke regeltjes vind je over de hele wereld terug, in alle culturen. Ze zijn bij ons gangbaar gebleven tot diep in de twintigste eeuw."
Het Griekse denken over het lichaam blijft doorleven tot in de achttiende eeuw, zei u. Wat komt er daarna?
"Eind 18de, begin 19de eeuw ontstaat er een associatie tussen menstruatie en vrouwelijke zwakte, ziektes en mentale aandoeningen. Het humorale denken is afgeschreven en er ontstaat een ander begrip van de mens, dat gebaseerd is op de biologie en het biologisch onderscheid tussen man en vrouw."
"Als je 19de-eeuwse medische tijdschriften leest, lijkt het soms alsof de menstruatie het enige definiërende van de vrouw is – en dan vooral de tientallen problemen die er zogezegd mee gepaard gaan."
Wordt menstruatie dan aangegrepen om vrouwen te discrimineren?
"Ja. Er is vanaf het einde van de 18de eeuw voor het eerst een debat of vrouwen toegang hebben tot burgerschap en de publieke ruimte mogen bezetten. Het is geen toeval dat men elk argument aangrijpt om de onderdrukking van vrouwen te legitimeren. Hoe meer menstruatie met ziekte in verband wordt gebracht, hoe meer argumenten men heeft om vrouwen te verhinderen om te studeren, aan politiek te doen of advocaat te worden."
Nu is menstruatie al lang geen issue meer om als vrouw niet te werken of in de politiek te gaan. Waar is het omslagpunt gekomen?
"In het begin van de 20ste eeuw. Een aantal factoren spelen daarbij een rol. Rond 1900 is er in Europa paniek over de dalende geboortecijfers. Er is angst voor ontvolking. We hebben een sterk vrouwbeeld nodig, en moeten af van het beeld dat vrouwen de hele tijd moe zijn en lijden aan hun menstruatie, is het idee. Daarnaast is er een feministische beweging, die strijdt voor het recht om te studeren, om advocaat of dokter te worden."
"We hebben ons ook bevrijd van het christelijke menstruele taboe. Maar er is een ander taboe in de plaats gekomen: een taboe dat zich vertaalt in de dwang van de discretie. Sinds het begin van de 20ste eeuw moeten vrouwen doen alsof ze niet menstrueren."
Sinds het begin van de 20ste eeuw moeten vrouwen doen alsof ze niet menstrueren.
Waar komt dat idee vandaan, dat we het moeten verstoppen?
"In het begin is dat vrij bewust ingezet als onderdeel van de voorlichting voor meisjes. Met de boodschap dat vrouwen allerminst het slachtoffer zijn van hun menstruatie, dat ze niet zwak zijn. Voor een stuk is dat empowerend. Maar de prijs ervoor is zwaar: een nieuw taboe. De norm is mannelijk, vrouwen mogen meedoen als ze niet tonen dat er iets bijzonders is aan hun lichaam. Menstruatieproducten passen in dat plaatje. Tampons, die in de jaren vijftig op de markt komen, zijn in dat opzicht een godsgeschenk. Zo kun je nog beter verbergen wat er aan de hand is dan met maandverband."
Vandaag zijn we ruim honderd jaar verder dan de begindagen van deze dwang om discreet te zijn. Is er nog altijd een taboe?
"Ik denk het wel. Vrouwen doen nog altijd geen witte broek aan als ze ongesteld zijn. Stel dat iemand iets zou zien … Ik herinner me een sociaal-psychologisch experiment in een sollicitatiesetting. Een sollicitant wil iets nemen uit haar tas. Bij de ene groep valt er een haarspeld op de grond. Bij de andere groep een tampon. Als er een tampon te zien is, wordt de sollicitant onzekerder, en diegene die het gesprek afneemt, krijgt een slechtere indruk van de kandidaat. Als zichtbaar wordt dat een vrouw menstrueert, gaat haar gezag naar beneden. Daarom zijn we met z’n allen beducht om die menstruatie verborgen te houden."
Liesbeth Gijsel
Meer informatie en het integrale artikel vind je op eoswetenschap.eu
