Jan Rotmans: "Op het moment dat het er echt om spant, gaan we dingen doen doen we niet voor mogelijk hielden"

"Klimaatklever" is het Woord van het Jaar 2022 in Vlaanderen én Nederland. Voor wie op een andere planeet vertoefde de voorbije maanden : klimaatklevers zijn die actievoerders die zich aan kunst vastlijmen uit protest tegen het klimaatbeleid. Meer en meer mensen voelen dat we iets moeten doen om onze planeet en onszelf te redden. Er was de klimaatconferentie in Egypte en die rond biodiversiteit in Montreal. Van die laatste wordt gezegd dat er een historisch akkoord bereikt is, over de bescherming van de natuur en biodiversiteit. En hoe erg de doemscenario’s ook klinken, toch moeten we optimistisch blijven. Dat vertelde Jan Rotmans, hoogleraar Transitiekunde & Duurzaamheid in Rotterdam en auteur van het boek “Omarm de chaos”, in 'De Wereld van Sofie' over ‘klimaathoop’. Hij weet al decennia hoe fout het zou gaan met ons klimaat. En toch kijkt hij opvallend positief naar de toekomst.

 

De komende jaren worden lastig, volgens Rotmans. ‘We krijgen nog meer chaos’, vertelt hij, ‘maar het voordeel van dat nadeel is dat we meestal pas in actie komen als het erom spant.’ Dat was ook het geval bij Covid 19. ‘Er komt een gelijkaardige crisis aan voor het klimaat en wanneer het zover is, zullen we de tijd naar voren halen’, aldus de professor. ‘Met corona was dat 10 jaar, maar bij de volgende crisis wordt dat misschien wel 15 tot 20 jaar. We gaan dingen doen die we nog niet voor mogelijk houden. In tijden van crisis komt het meest creatieve en innovatieve in ons naar boven.’

Een andere reden tot optimisme is de vooruitgang die we al geboekt hebben. ‘Als je uitzoomt zie je dat er al heel veel veranderd is in de bewustwording en in het beleid’, zegt de professor. ‘Hadden we dat allemaal niet gedaan, dan spraken we nu niet over een klimaatopwarming van 2 à 3 graden, maar over 5 à 6 graden.’ Toch hebben we nog lang niet genoeg gedaan. ‘Voor die laatste stappen hebben we echte chaos nodig’, volgens Rotmans, ‘want dan pas doen we de dingen die echt noodzakelijk zijn.’

De noodzakelijke crisis zal dramatisch zijn, volgens Rotmans. ‘Ik verwacht een opstand van burgers en kleine bedrijven die hun energierekeningen en boodschappen niet meer kunnen betalen’, zegt hij. Zo’n opstand vond in Europa al plaats in de 19e eeuw en is toen gekenterd door wetten, burgerinitiatieven en het breken van de macht van grote bedrijven. ‘Tot 2030 gaat het lastig blijven, maar daarna verwacht ik dat we zulke fundamentele maatregelen gaan nemen dat het uiteindelijk wel duurzamer wordt voor ons allemaal’, zegt de professor.

 

Uit onderzoek blijkt dat je een kwart van de mensen moet bereiken om verandering teweeg te brengen. ‘Nog één crisis en we zullen 25 procent van de mensen bereiken. Dat zal het kantelpunt zijn’, klinkt het. De maatregelen die we dan zullen moeten nemen, liggen nu al voor het grijpen, volgens de professor. ‘Er is geen enkele oplossing die nog niet bedacht is’.

 

Waarom blijven we dan toch bij de pakken zitten? ‘Wij lijden massaal aan de illusie van machteloosheid. Het wordt ons aangepraat dat wij zelf niks kunnen veranderen’, volgens Rotmans. ‘We zeggen dat het systeem moet veranderen, maar wij zijn het systeem. Wij hebben dit ooit bedacht en we hebben veel meer veranderende macht dan we denken. Als we ons daar bewust van zijn, zou het 5 à 10 keer sneller gaan.’

 

Er is al een behoorlijk grote groep die zich tegen het systeem afzet. ‘Dat is de onderstroom’, zegt Rotmans. ‘Als je optimistisch wil blijven, moet je naar die onderstroom kijken, want die toont de kiemen van de verandering voor de toekomst. We besteden veel tijd en aandacht aan schreeuwers en populisten. Maar zij vertegenwoordigen maar 10 à 20 procent van de mensen, maar die krijgen onevenredig veel aandacht. Daarom hebben wij een vertekend beeld van hoe de mens over verandering denkt.’