Gewoon is niet meer goed genoeg: voeden wij onze kinderen onbewust op tot narcisten?

Selfies, likes, volgers: het zijn alledaagse manieren geworden die ons ego strelen en ons een speciaal gevoel geven.  Dat vinden we fijn en dat is niet abnormaal, leert de psychologie. Maar je constant beter voelen dan een ander kan wel een probleem zijn. Dat is een narcistische persoonlijkheidstrek. Onderzoek suggereert dat er méér mensen zijn met narcistische trekken dan 40 jaar geleden.

Wat is narcisme precies?

Narcistisch zijn betekent dat je te veel eigenliefde hebt. Een "narcist" is een beetje verliefd op zichzelf, wil bewonderd worden en succesvol zijn. Alles moet grandioos zijn, groots. Het kan niet op. Narcisten komen erg charmant over, ondernemend en zelfzeker.

"Het kan dan ook erg leuk zijn een narcist in je vriendenkring te hebben", zegt Eddie Brummelman, onderzoeker en ontwikkelingspsycholoog aan de universiteit van Amsterdam, en expert in narcisme aan VRT NWS.  "Met narcisten heb je altijd wel leven in de brouwerij." Maar ze gebruiken met het grootste gemak anderen om hun doel te bereiken. "En", zegt Brummelman er meteen bij, "het is geen wij-zij verhaal. We zijn allemaal een beetje narcist."

Narcisme is ook een alledaagse persoonlijkheidstrek, we zijn allemaal een beetje narcist

Narcisme is een persoonlijkheidstrek die u in mindere of meerdere mate kunt hebben. In de ergste graad is het een persoonlijkheidsstoornis.  Zo'n 6 procent van de bevolking heeft dit ziektebeeld, dat ook vaak gepaard gaat met depressie, angsten en verslavingen.

Aan het andere uiteinde van de schaal vind je mensen met een realistischer en bescheidener zelfbeeld en een gezonde zelfwaardering. Nu blijken er veel meer mensen tussen die twee uitersten van de schaal te zitten. Die mensen lijden niet aan een stoornis, maar vertonen wel serieuze narcistische kenmerken. Hoe je dat herkent, vertelt Eddie Brummelman in onderstaande video van VRT NWS:

"Narcistische personen zijn voortdurend op zoek naar complimentjes en bevestiging van hun superieure zelfbeeld", zegt Eddie Brummelman. "Dat veroorzaakt veel stress. Als zij die complimenten niet krijgen, dan voelen ze zich gekrenkt, boos of wraakzuchtig. Soms kunnen ze zelfs agressief worden."

Medeleven tonen narcisten weinig. Dat komt omdat ze vooral met zichzelf bezig zijn. "Hun verlangen naar erkenning is onbevredigbaar", legt Brummelman uit. "De gezonde tegenhanger van narcisme is juist een gezonde zelfwaardering: tevreden zijn met jezelf zonder op anderen neer te kijken."

Onderzoek toont aan dat er meer narcisme is

Eerder dit jaar verscheen Eddie Brummelmans boek "Bewonder mij! Overleven in een narcistische samenleving".  In dit werk bouwde hij voort op onder meer een groot Amerikaans onderzoek naar deze persoonlijkheidstrek. In Amerika wordt al sinds de jaren 70 onderzoek gedaan naar narcisme.  Enkele jaren geleden hebben de onderzoekers al deze studies naast elkaar gelegd. Op die manier konden ze de evolutie doorheen de jaren bekijken. "Hoe recenter het onderzoek, hoe narcistischer de deelnemers", legt Brummelman uit.

(lees verder onder de foto)

Voeden wij kinderen "narcistisch" op?

Nederlandse ontwikkelingspsychologen onderzochten narcisme bij kinderen uit basisscholen. Kinderen met narcistische trekken blijken graag speciaal te zijn. Ze hebben minder behoefte aan vrienden. Ze gaan meer in competitie en kunnen niet goed samenwerken.

Kinderpsychiater Lieve Swinnen zit al 28 jaar in het vak. Ook zij ziet meer en meer narcistische trekken bij kinderen in haar praktijk. Steeds meer kinderen vinden zichzelf speciaal, vertelt ze, vaak kunnen ze geen opmerkingen verdragen. "En ze maken geen mooie tekeningen meer, maar ongelooflijk supermooie tekeningen."

Gewoon is niet meer goed genoeg. Als een kind tennist moet het meteen de nieuwe Kim Clijsters zijn

Ze geeft een voorbeeld: "An-Sofie, 8 jaar,  is de jongste dochter in een nieuw samengesteld gezin. Ze is het kind uit de nieuwe relatie. Ze is de prinses in huis. Alles wat ze doet, wordt bejubeld. Ze krijgt alles, mag alles. Er zijn geen regels voor bedtijd of schermtijd. Ze luistert niet naar haar ouders en krijgt altijd haar zin. Zij zorgt voor de meeste ruzies in huis".

"Om te begrijpen dat kinderen narcistische trekjes ontwikkelen, moeten we ook wel naar de opvoeding kijken", stelt Lieve Swinnen.

Is narcistisch zijn dan een probleem voor de samenleving?

Het is een lastige vraag. "Maar ik denk wel dat het een maatschappelijk probleem is", stelt Brummelman. Narcisten zijn vaak innemende en zelfzekere mensen, ten minste op het eerste gezicht. Veel mensen laten zich graag verleiden door dat charmeoffensief. Dat is menselijk, schrijft Brummelman. Maar wel gevaarlijk.

Als je je laat meeslepen door de zelfzekerheid van narcisten, ga je geloven dat ze echt alles kunnen wat ze zeggen. "Ze kunnen heel doeltreffend solliciteren", zegt Brummelman, "zo worden ze vaak tot leiders gekozen."

Narcisten kunnen heel goed doen alsof ze iets goed kunnen

Hun charmante kant blijkt dus maar een deel van het hele plaatje. Door hun gebrek aan inlevingsvermogen kunnen ze anderen beschadigen, bijvoorbeeld als ze als leidinggevende moeten oordelen over andere mensen.

"We weten dat narcisme kan leiden tot agressie en geweld. Narcisten hebben een hele grote behoefte aan bewondering. Als ze die niet genoeg krijgen kunnen ze beledigd zijn en boos worden. Ze willen dan wraak nemen op de persoon die hen heeft gekrenkt. Dat kan dan bijvoorbeeld leiden tot agressie", legt Eddie Brummelman uit.

Hoe kunnen we dat groeiende narcisme tegengaan?

Zichzelf beter vinden dan de rest vinden narcisten niet problematisch: ze vinden dat net een troef. Toch hebben ook zij stilletjes last van hun onzekerheid en hun onverzadigbare behoefte aan bewondering. Die combinatie maakt het moeilijk om hen te helpen. Sommige therapeuten stellen dat het onmogelijk is.

Maar Eddie Brummelman is ervan overtuigd dat warme, intieme relaties hen wel kunnen leiden naar een normalere zelfwaardering. "Want we weten dat hechte sociale relaties je een beter gevoel over jezelf geven, een hogere gezonde zelfwaardering dus."

Leer je kinderen alsjeblief dat er meer bestaat dan je eigen ik

En we kunnen natuurlijk iets doen aan de "narcistische opvoeding". Daarvoor pleit Lieve Swinnen. "Leer je kinderen asjeblieft dat er meer bestaat dan je eigen ik. Ik heb er geen probleem mee dat je je passie volgt, je ontwikkelt, maar het wordt een probleem als dat ten koste gaat van een ander."

Anderen helpen geeft een goed gevoel, hebben wetenschappers vastgesteld.  Zorgen voor een ander kan dus narcistische trekken verminderen. "Een gemeenschappelijk doel nastreven, zoals bijvoorbeeld zorgen voor het klimaat, kan daar een positieve rol in spelen", beweert Brummelman.

Conclusie: we moeten terug naar een evenwicht tussen zorg en aandacht voor onszelf, en zorg voor anderen. We moeten een balans vinden tussen onszelf als individu en onszelf als deel van een groep. En dat kunt u niet als u zich voortdurend super vindt, maar wel met een gezonde zelfwaardering. Dat meegeven in de opvoeding is belangrijk, voor de kinderen zelf en voor de samenleving.

Meer weten?

Lees het integrale artikel op vrtnws.be

Beluister het gesprek met kinderpsychiater Lieve Swinnen in 'De Ochtend':

Bron: vrtnws.be en 'De Ochtend'

Lees ook: